Auteur: Foka Kempenaar
Betonnen consoles dragen honderden bomen en struiken op 104 meter hoogte. Samen met de naastgelegen MVSA-toren vormt het verticale bos van Stefano Boeri Architetti Wonderwoods: een icoon in de Domstad, waarbij beton en duurzaamheid hand in hand gaan.
In het hart van Utrecht vind je deze twee bijzondere torens, die een mooi en levendig groen ensemble vormen. Samen herbergen zij maar liefst één hectare aan bomen, struiken en bloemen. Daarmee past Wonderwoods helemaal bij de ambitie van de gemeente Utrecht: ‘Gezond stedelijk leven’.
De hoogste toren van 104m, van de hand van de Italiaanse studio Stefano Boeri Architetti, herbergt een verticaal bos dat bestaat uit meer dan 300 bomen en een veelvoud aan struiken en planten (meer dan 30 verschillende soorten). Je kunt dit project zien als een Nederlandse variant van Boeri’s eerste succesvolle project waarbij groen en gebouw op bijzondere wijze gecombineerd zijn: het Bosco Verticale in Milaan. Net als de eerder gebouwde Trudo Toren in Eindhoven, die ook van de hand van deze architect is.
In de Boeri-toren vind je een mix van vooral (vrije sector) huur- en koopappartementen, met overige functies: in de plint op de begane grond zijn fietsenstallingen en openbare ruimtes gerealiseerd. Op de verdiepingen hierboven liggen kantoren, sportruimtes en een complex systeem van duplexwoningen. De toren is op twee manieren verbonden met de MVSA-toren: via een ondergrondse gedeelde parkeergarage, en op de 7e verdieping. Daar kun je via een groene brug, waarin een restaurant gerealiseerd is, de daktuinen op beide torens bezoeken.
De honderden bomen zijn geplant in grote plantenbakken. Die beslaan een hele verdieping en zijn opgebouwd uit twee prefab betondelen: de zijwanden en een aparte bodem. Om de boomkruin voldoende groeiruimte te geven, bevindt een daarboven gelegen balkon zich altijd twee verdiepingen hoger.
De boombakken zijn zo ontworpen dat er een holle ruimte onder zit, waardoor het totale gewicht minder zwaar is. Toch wegen ze inclusief aarde en boom nog altijd ongeveer 13.000 kilo. Daarom rusten ze op speciale betonnen steunpunten (consoles) die stevig aan de dragende gevelwanden vastzitten. De consoles zijn slim weggewerkt tussen de zijwanden van de boombak en daardoor nauwelijks zichtbaar.
Om te voorkomen dat de bakken kantelen door wind of hun eigen gewicht, zijn ze bovendien op twee plekken verankerd: aan de onderkant en aan de bovenkant. Zo blijven ze goed op hun plek. De verankeringen zijn gerealiseerd met betonnen verbindingen en stalen ankers die tijdens de bouw al in het beton zijn meegegoten.
Tussen deze boombakken hangen langwerpige plantenbakken. Die liggen op opstaande randen van beton die aan de balkonvloer zijn toegevoegd, en ze passen precies over deze randen heen. Omdat ze zich aan het uiteinde van de uitstekende balkons bevinden, oefenen ze extra krachten uit op het balkon. Daar is bij het ontwerpen van de wapening (het betonstaal) van de balkons rekening mee gehouden.
Kijkend naar speciale integratie van al het groen, en het enorm gewicht dat dit met zich meebrengt, is er uiteraard ook goed nagedacht over de constructie van het gehele bouwwerk: de toren is hoofdzakelijk opgebouwd met in het werk gestort beton. Daarbij zijn de onderste verdiepingen gerealiseerd met een combinatie van een kolommenstructuur met balken en een wanden-vloerstructuur.
Vanaf de verdiepingen waar je alleen woningen vindt, bestaat de constructie enkel uit de wanden-vloerenstructuur. De vloeren bestaan uit breedplaatvloeren, de wanden en balkons zijn volledig in het werk gestort. De toren ontleent zijn stabiliteit aan de doorgaande constructieve wanden.
Op de 7e en 13e verdieping verandert de plattegrond van de toren en wordt het gebouw smaller. Vanaf hier zijn betonnen gevelpanelen (kopgevels) toegevoegd, waaraan op een slimme manier kleine plantenbakken bevestigd zijn: door de herhaling in het patroon lijken ze willekeurig geplaatst, wat zorgt voor een speels beeld.
Eén van deze kopgevels speelt ook een belangrijke rol in de stabiliteit van het gebouw. Deze wand loopt over de hele hoogte van de toren. Om ervoor te zorgen dat hij stevig genoeg is, verspringen de betonnen delen enigszins en zijn ze deels over elkaar geplaatst. Zo sluiten ze beter op elkaar aan en vormen ze samen een sterke constructie.
Het ontwerp van Stefano Boeri Architetti gaat verder dan esthetiek; het stelt duurzaamheid en biodiversiteit centraal in de stad. De toren is niet alleen een visueel spektakel, maar functioneert ook als een levend ecosysteem dat stedelijke hittestress tegengaat en dieren en insecten een plek biedt. Regenwater wordt opgevangen en via een slim irrigatiesysteem hergebruikt om de plantenbakken te voeden. Net als bij eerdere projecten van deze architect onderhouden ‘Vliegende hoveniers’ al abseilend het groen.
Het idee om natuur en stad zo te laten versmelten is radicaal en laat zien hoe architectuur een actieve rol kan spelen in het oplossen van klimaatvraagstukken. Ook bewoners profiteren van een gezonder microklimaat en uitzicht op groen, wat bijdraagt aan welzijn en sociale interactie.
Lees ook het verhaal over de MVSA-toren [link maken]
De keuze voor prefab beton voor de plantenbakken maakt het eenvoudiger om onderhoud en vervangingen in de toekomst uit te voeren zonder ingrijpende sloopwerkzaamheden. In een eerder artikel op Tektoniek (Beton ondersteunt biodiversiteit) is al verkend hoe beton een prima rol kan spelen bij het ondersteunen van biodiversiteit.
