Patronen maken het Paleis

Auteur: Kirsten Hannema

Toen Mecanoo in 2006 de ontwerpprijsvraag voor het Paleis van Justitie in Córdoba won, was glasvezelversterkt beton (GFRC) nog geen gangbaar materiaal, al werd er in ‘betonland’ Spanje al wel mee geëxperimenteerd. Samen met betonproducent Prehorquisa ontwikkelden de architecten prachtige geperforeerde gevelpanelen, geïnspireerd door de lokale Moorse architectuur.

De glasvezelversterkte betongevel die Mecanoo ontwierp voor het Paleis van Justitie in Córdoba is een moderne variant op de traditionele celosia, decoratieve opengewerkte cementblokken die lokaal veel gebruikt worden om patio’s te ommuren en in de lokale moskeeën. De patronen van perforaties en reliëfs - een herinterpretatie van Moorse motieven – filteren het felle Spaanse zonlicht en zorgen voor de beslotenheid die het gerechtsgebouw vraagt. Tegelijk biedt het bouwblok met zijn verfijnde ‘kantstructuur’ een aantrekkelijke aanblik voor de bewoners van de omringende nieuwbouwwijk. ‘s Avonds, als de lichten binnen aan gaan, oogt het gebouw als een reusachtige lantaarn.

Innovatieve sluier

Hoe laat je een ultramodern gebouw ‘landen’ in een stad vol Unesco-werelderfgoed? Dat was de vraag die Mecanoo architecten zich stelde bij de ontwerpprijsvraag voor het Paleis van Justitie in het Spaanse Córdoba. Geïnspireerd door de plattegrond van de oude binnenstad met zijn binnenhoven en Islamitische architectuur, ontwierpen ze een gigantisch rechthoekig blok dat onderdak biedt aan een rechtbank met 26 zalen, een trouwkamer, een forensisch instituut, kantoren, een café, een archief, een gevangenis en een parkeergarage. In dit blok is een reeks inkepingen annex patio’s gemaakt, die daglicht en lucht binnenlaten terwijl zonlicht en blikken van passanten buiten blijven. Het geheel is omkleed met een spierwitte ‘sluier’: een witte geperforeerde gevel van glasvezelversterkt beton (GFRC).

Duurzaamheid

‘We wilden geen grote ramen aan de straat, vanwege het besloten karakter van de rechtszalen, en het hete klimaat’, zegt projectarchitect Nuno Fontarra over de keuze om het Paleis van Justitie aan te kleden met GFRC-panelen. Naast de ambitie om een gedecoreerde gevel te maken, die zou aansluiten bij lokale (bouw)tradities en een aantrekkelijk beeld biedt vanuit de omringende nieuwbouwwijk, speelde duurzaam materiaalgebruik een belangrijke rol. De mat-witte GFRC-panelen combineren een hoge thermische isolatiewaarde en thermische massa met reflecterende eigenschappen. Om dezelfde reden zijn de geperforeerde panelen niet voor een glazen gevel geplaatst, maar tegen een geperforeerde binnenwand, die veel beter isoleert. Daarmee is de koellast zo veel mogelijk beperkt.

Handmatig patroon

De gevel omvat 1.200 GFRC-panelen, voorzien van vierhoekige perforaties en reliëfs, en een aantal grotere vierkante raamopeningen, in aanvulling op de glazen patiogevels. De patronen lijken willekeurig als hagelslag over de gevel gestrooid, maar zijn – met veel puzzelwerk – precies uitgetekend. Het ontwerp is gebaseerd op de talloze tegelmotieven die de ontwerpers in de stad aantroffen en in kaart brachten, op zoek naar een passende raamvorm, deze motieven worden herhaald in verschillende oriëntaties. Vervolgens is het patroon zo ‘opgeknipt’ dat de panelen als dominostenen op elkaar aansluiten. Vandaag zou dit met een parametrisch ontwerp vrij eenvoudig te realiseren zijn, destijds ging dit nog met de hand.

33 paneelvarianten

GFRC was in 2006, toen Mecanoo de ontwerpprijsvraag won, nog geen gangbaar materiaal, maar er werd in ‘betonland’ Spanje al wel mee geëxperimenteerd. Met de Spaanse betonproducent Prehorquisa testten de architecten panelen met verschillende patronen uit, aanvankelijk met een siliconen mal. De complexe eerste geveltekening werd – met behoud van het diverse beeld – vereenvoudigd, om het aantal benodigde mallen en daarmee de kosten te reduceren. Uiteindelijk is gewerkt met 33 soorten mallen ofwel paneelvarianten. Omdat het patroon zelf niet ingewikkeld was, bleek een (goedkopere) multiplex mal te volstaan. Vervolgens bleek dat na zo’n twaalf keer storten de mal moest worden vervangen, omdat er betonresten in bleven plakken. “Achteraf waren dus meer paneelvarianten voor een – nog - complexer patroon mogelijk geweest”, constateert Fontarra.

Handwerk

De gevelpanelen, 4500 x 3000 mm, zijn opgebouwd uit 10 mm GFRC en een 100 mm dikke EPS-isolatielaag (geëxpandeerd polystryreen). De multiplex mallen met het onregelmatige patroon van vierhoekige blokken werden in dunne lagen volgespoten met het GFRC-mengsel, dat handmatig met een troffel werd ‘aangeduwd’ om te verdichten. Na het lossen zijn de panelen gecoat en genummerd, waarna ze met een bouwkraan werden geïnstalleerd. Het lastigste was om de gevel precies uit te lijnen met de binnenwand van gipsplaat; ook dit is handmatig gedaan. Tot slot zijn de vierhoekige glasplaten in de perforaties geplaatst.

Tijdloos

Het meest trots is Fontarra op hoe het gebouw als geheel werkt. “Soms wordt duurzaamheid gezien als een gimmick; het gebouw als een machine vol technologische oplossingen, in plaats van een architectonisch project. Wij wilden de Spaanse tradities verduurzamen, door het project cultureel te integreren, door er een publiek plein aan toe te voegen, en met een moderne constructie. Acht jaar nadat we het ontwerp maakten – we hadden te maken met een flinke vertraging - hebben we het plan precies kunnen uitvoeren zoals bedacht, en nu, weer acht jaar later, functioneert het gebouw nog steeds. Het voldoet niet alleen aan de gevraagde energieprestaties, maar bezit ook een tijdloze kwaliteit.”