Innovatieve bekisting voor dubbelgekromde gevel mediatheek

Auteur: Barbara Heijl

In het historische centrum van Lons-le-Saunier vormen een blinde gevangenismuur, een leegstaand herenhuis en een lijvige kerkwand de entourage van een nieuwe mediatheek. Het excentrieke gebouw is gedurfd, zowel architectonisch als technisch innovatief en brengt dit verstilde stenen plein weer helemaal tot leven. De warme kleur en de textuur van de betonnen gevel sluiten perfect aan bij de omgeving. De sierlijke dubbelgekromde lijnen zijn ontworpen door Du Besset-Lyon Architectes.

Betonnen dans

“Al direct vanaf de eerste schets was de gevel in beton bedacht”, vertelt Dominique Lyon van du Besset-Lyon Architectes. “Net als in de impressies van de Europese aanbesteding, bestaat de gerealiseerde gevel slechts uit beton met kozijnen.” De gebogen lijnen in de gevel refereren aan dans en beweging. De gevel is dubbelgekromd. Het zijn constante krommingen, maar de radius is wel verschillend voor het horizontale en verticale vlak. De fijne textuur van het beton en de haarscherpe hoeken benadrukken die vloeiende lijnen.

Ook de kozijnen volgen de vloeiende lijnen en zijn in het gevelvlak geplaatst. Niet alleen de kozijnen, maar zelfs het glas is dubbelgebogen. Bovendien sluiten de kozijnranden heel precies aan op het beton. “Omdat er nauwelijks marge is tussen het beton en de kozijnen, heeft de aannemer heel nauwkeurig moeten werken”, legt Lyon uit. “Dit gladde oppervlak heeft iets weg van een onbeschreven blad en dat is natuurlijk erg verleidelijk. Daarom is de volledige betonnen gevel beschermd tegen vervuiling en graffiti, met een matte vernislaag.”

Dilatatieloos

Wie durft het aan om een betonnen gevel van 65 m lang(!) uit te voeren zonder dilatatievoeg? Lyon: “De zuidwesthoek is beeldbepalend voor het gebouw, omdat de entree in de westgevel is opgenomen. Daarom zijn de westgevel en de zuidgevel geheel zonder dilatatievoeg uitgevoerd. Er is behoorlijk wat denkwerk in gaan zitten. Natuurlijk gaat een gevel werken onder invloed van temperatuurverschillen. Om te voorkomen dat het beton gaat scheuren, hebben we ten eerste veel wapening aangebracht in de wanden. Vervolgens hebben we een laag EPDM tussen de funderingsbalk en de wanden aangebracht, waardoor de twee wanden als één geheel kunnen bewegen. Daardoor wordt de sterke vorm van de gevel zo min mogelijk onderbroken. De oostgevel is wel gedilateerd.” In totaal heeft het gieten van de gevels ongeveer drie maanden in beslag genomen.

Innovatieve dubbele klauw

“Er waren twee factoren die het ontwerpen van onze bekisting extra uitdagend maakten”, zegt Lyon. “Ten eerste bestaat er voor dubbelgekromde vlakken geen standaardbekisting. Ten tweede wilden wij een glad betonnen oppervlak maken. Normaalgesproken zijn centerpennen in de bekisting opgenomen om de dwarskrachten op te vangen tijdens het gieten van in het werk gestort beton. Het patroon van centerpengaten waar veel gevels van in het werk gestort beton door worden gekenmerkt, vonden wij niet wenselijk voor het gevelbeeld. Daarom hebben wij in samenwerking met onze constructeur een eigen innovatieve bekisting ontworpen.”

Belang van proefstukken

Er zijn meer dan dertig proefstukken en proefwanden gemaakt om de juiste kleur en textuur en wijze van gieten van het beton te bepalen. Deze werkwijze wordt in de Nederlandse publicaties over schoonbeton ook altijd geadviseerd. De bereikte kwaliteit in dit Franse project bewijst nog eens hoe waardevol deze aanpak is. Alle proefwanden zijn op de bouwplaats gemaakt. “Dat is de enige manier om een goede relatie te leggen met de kleuren van de omringende bebouwing,” aldus Lyon.

Uit het zicht

De betonnen wanden zorgen voor de stabiliteit van het gebouw en zijn zelfdragend. Het lijkt of de vloeren ook worden gedragen door de gevels, maar schijn bedriegt. Lyon: “De vloeren konden niet worden gedragen door de gevel om meerdere redenen. Enerzijds vanwege het honingraatpatroon van de kozijnen. Anderzijds ten gevolge van onze keuze voor een lange ongedilateerde wand. Bij de oplegging van de vloerbalken zou deze namelijk plaatselijk worden gefixeerd en gaan scheuren. Daarom worden de stalen vloerbalken gedragen door stalen kolommen. Zij staan, onzichtbaar voor bezoekers, achter de houten betimmering van de binnengevel. Omdat gebruik is gemaakt van gekromde kolommen, blijven zij precies parallel aan de gevel lopen en kunnen ze volledig worden opgenomen in het gevelpakket.”

Gladde textuur

De textuur van het beton is glad en gesloten. Enerzijds is dit te danken aan de betonsamenstelling en de hoge vloeibaarheid tijdens het gieten. Anderzijds werd de gladde textuur en de homogene kleur van het oppervlak gewaarborgd door strenge kwaliteitscontrole. “Er was een strikt kwaliteitscontract tussen de aannemer en de betonmortelleverancier. Regelmatig werden betonmortelmonsters gecontroleerd op de hoeveelheid pigment. Al het zand voor de gehele gevel is in één keer besteld, afkomstig uit één steengroeve, en is in één gesloten opslagruimte bewaard. Ook waren de truckmixers voor betonmortel altijd volledig schoon voor gebruik. Om die reden was de mediatheek altijd het eerste project van de dag. Bovendien heeft een man met laserapparatuur iedere dag de exacte positie uitgezet van de dubbelgekromde wanden om de perfecte lijn te bepalen”, aldus Lyon.