Geslaagd experiment

^{Introfoto: Brush House, Melbourne, Australië (foto: Dianna Snape)}

Auteur: Kirsten Hannema

Architect Michael Leeton heeft een voorliefde voor in het werk gestort beton brut, maar zag dat het gebruik van houten bekisting zorgt voor veel bouwafval. Daarom bedacht hij voor het ontwerp van het Brush House een gevel van spuitbeton, die een bijzondere esthetische kwaliteit aan de gezinswoning geeft.

Een ruig-romantisch huis van beton, dat was de vraag waarmee de opdrachtgever van het Brush House in Melbourne zich in 2019 bij architectenbureau Leeton Pointon meldde. Ze hadden het Twig House gezien dat het bureau eerder met in het werk gestort beton realiseerde; de uitstraling van de gevel, waarin de afdruk van de houten bekisting zichtbaar is, sprak hen aan. Maar de architecten zagen het niet zitten om weer op die manier te gaan bouwen.

Minder bouwafval

"Met in het werk gestort beton bouw je eigenlijk twee huizen: het echte, betonnen huis, en de houten mal – die je weggooit", zegt architect Michael Leeton. "We dachten: er moet een slimmere, meer duurzame manier zijn om dat beeld te creëren." In gesprek met bouwbedrijven vonden ze een oplossing: spuitbeton op een ‘gewapende’ houten gevelconstructie. Deze methode wordt wel gebruikt voor parkeerkelders, en is snel en goedkoop; belangrijk omdat het budget voor het huis beperkt was. "Bij parkeergarages wordt het beton gepolijst, wij vonden het juist interessant om de textuur van het materiaal te tonen", vertelt Leeton.

De architecten lieten zich inspireren door het typisch Australische brush fence dat rond het kavel staat, gemaakt van lange ‘bezemtakken’, gevat tussen staaldraden, met een rustieke look. Vandaar de naam Brush House. Het idee van het huis, dat op een hoek staat, is dat het geen voor- en achterkant heeft, maar zich presenteert als een vloeiende vorm die zich met een aantal grote bogen opent naar de weelderig begroeide tuin. Een huis als een stevige oesterschelp, dat beschutting biedt tegen de elementen terwijl de sfeer van het interieur, afgewerkt met hout, stuukwerk en tegels, juist zacht en warm is.

Geen precies werkje

In de buurt zijn de meningen over het expressieve ontwerp verdeeld, merkt de architect. Sommige bewoners dachten dat er een school werd gebouwd en vinden het veel te modern. Anderen vinden het juist geweldig. Leeton: "Het roept reacties op, en dat is goed."

Het huis is opgebouwd uit een geïsoleerde houten draagconstructie waarop aan de buitenzijde wapeningsstaal is aangebracht. Vervolgens kwam een betonwagen voorrijden en is met spuiten een laag van 180 mm beton aangebracht dat met een grote stalen ‘pleisterspaan’ is gladgestreken. "Het was geen precies karwei, dat is wat we aantrekkelijk aan deze aanpak vonden, de natuurlijke look die daaruit ontstaat", zegt de architect. "Het was wel een risico om het op die manier te doen, maar onze opdrachtgever gaf ons veel vertrouwen. We hebben lang gezocht naar een aannemer - LBA Construction Group - die het aandurfde, en gelukkig hadden we met Clive Steele Partners een fantastische constructie-adviseur. Zij berekenden precies hoeveel wapening we waar nodig hadden, en wat de samenstelling van het beton moest zijn. Als het beton te vloeibaar is, drupt het van de gevel, is het te stroperig, dan kun je het niet goed uitsmeren. Op locatie hebben we samples getest om de juiste balans te vinden." Het gebruikte beton is een standaard soort, die door toegevoegde stoffen iets sneller uithardt.

Mooi oud worden

De duurzaamheid van het project schuilt niet alleen in het vernieuwende gebruik van beton-zonder-bekisting, maar ook in de zonnepanelen op het dak, waar - eveneens voor het oog verborgen – een watertank van 20.000 liter is geïnstalleerd voor de opvang van regenwater. De thermische massa van het beton, passieve dwarsventilatie, en led-verlichting dragen bij aan de energiezuinigheid van het gebouw. Omdat je met spuitbeton niet precies kunt werken, sluit de betonnen gevel niet aan op de kozijnen; deze zijn terugliggend ontworpen. Op deze manier bieden de grote overstekken van de bogen, samen met zonwering en hoogwaardig isolatieglas, bescherming tegen de felle zon en regenbuien.

Het eindresultaat heeft de verwachtingen overtroffen, vertelt de architect. “De aannemer merkte op dat je normaal gesproken altijd wel ergens een barstje in beton ziet, maar hier niet. Aanvankelijk zag je aan de banen in de gevel wel waar de bouwvakkers met een nieuwe portie beton waren begonnen, maar na zes maanden zijn die tot een gelijkmatig geheel verkleurd; het beton veroudert mooi.”

Dit experimentele gebruik van beton was mogelijk door de nauwe samenwerking tussen architect, ingenieur en bouwer. Het laat volgens de architecten zien ‘hoe verschillende disciplines kunnen samenkomen om nieuwe betekenisvolle architectuur te creëren’. Het is een experiment dat naar meer smaakt. De architecten zijn inmiddels bezig met een groot huis op het platteland, waarin ze met eenzelfde spuitbetonmix grote tunnelvormige ruimtes maken. Ook de aannemer gebruikt deze methode nu bij andere projecten.