Gelaagd rotshuis van ruig beton

Auteur: Kirsten Hannema

Hoe een ingewikkeld ruimtelijk vraagstuk ‘opgelost’ kan worden met een simpel betonnen bouwsysteem, dat toont het buitenhuis dat architect Ignacio Borrego in Torremocha, even buiten Madrid ontwierp. De bouwlocatie was prachtig én lastig: een steile helling met weids uitzicht over een berggebied. Hier moest een buitenhuis met zwembad en voetbalveld verrijzen, dat zowel in de koude winters als de hete zomers comfortabel zou zijn. De oplossing werd gevonden in dragende elementen, die de suggestie wekken van een monoliete betonstructuur die uit de rotswand ‘groeit’, maar feitelijk bestaan uit een dikke laag isolatiemateriaal, aan weerszijden afgewerkt met een dunne laag beton.

Solide en massief

Het beeld dat architect Ignacio Borrego voor ogen had, was een huis dat als een rotsachtige structuur uit het landschap zou ‘opduiken’. Het buitenverblijf ligt op een klein uur rijden van Madrid, in de bergen, op een 5000 m² groot terrein; doordat je geen buren ziet waan je je in ‘the middle of nowhere’. De steile helling met weids uitzicht maakt de plek bijzonder, maar lastig te bebouwen. De opdrachtgever wilde – met het oog op de kosten – een prefab huis, met ernaast een voetbalveld. Dat bleek ingewikkeld, omdat zowel het huis als het veld om een groot horizontaal vlak vragen. Borrego stelde voor om het huis deels in de helling te graven, deels eruit te laten steken en het voetbalveld op het dak te plaatsen. De bovenverdieping met wintervertrekken is met drie uitkragende bouwdelen – het lijken levensgrote verrekijkers – gericht op uitzicht en daglicht. De uitkragende delen geven schaduw aan de onderliggende ‘zomerverdieping’, die goed geïsoleerd is door de verzonken ligging, en zich opent naar het zwembad.

Bouwsysteem

De afgegraven grond is benut om de helling aan te helen en terrassen aan te leggen. Omdat de terrassen, de 6 meter lange steunmuur aan de achterzijde en het bouwen in een landklimaat – met hete zomers en koude winters – om een solide materiaal met massa vroegen, werd gekozen om te bouwen met beton. Het was de opdrachtgever die vervolgens voorstelde om met het bouwsysteem Baupanel te werken. Het betreft een industrieel systeem van betonnen sandwichelementen. Een element is opgebouwd uit een 3D-structuur van gegalvaniseerd staal, bestaand uit twee (vlakke) gaasstructuren (2,5 mm in doorsnede) die onderling zijn verbonden door meerdere stalen staven (5 mm doorsnede). Tussen de gaasstructuren bevindt zich een 14 tot 20 cm dikke EPS-isolatieplaat. Op locatie worden de elementen afgebouwd door aan weerszijden een laag beton op de staalstructuur aan te brengen, in een vooraf bepaalde dikte. De betonnen lagen volgen de gekartelde vorm van de isolatieplaat, waardoor een stevige, monoliete structuur ontstaat, met een relatief laag gewicht en een isolatiewaarde van 0.036-0.038 W/mK.

Bekijk bovenstaand detail in PDF (download)

Ruig beeld

Het beton kan ofwel met een spuit aangebracht worden, ofwel met behulp van bekisting in het werk gestort worden. Hier is gekozen voor de laatste – iets duurdere – optie, waarbij gewerkt is met een bekisting van stalen golfplaten. “Bij het gebruik van gewone vlakke staalplaten zou je onregelmatigheden in het beton zien. De golfplaten geven verticale schaduwlijnen die de ‘foutjes’ in het beton maskeren en een industriële look die past bij de ruige omgeving”, legt de architect uit. Aan weerszijden van de isolatieplaat is een laag van 4 cm beton gestort. De dikke isolatielaag – 2 maal zo dik als de standaard isolatie in Spanje – en de cumulatieve massa van het beton dragen bij aan het stabiele binnenklimaat in de woning. In combinatie met de uitkragende gebouwdelen die de zon weren en waarin diepliggende ramen zijn geplaatst, maakt dit een woning waarin het ook tijdens hete zomers prettig toeven is.

Duurzaamheid

De betonnen elementen zijn gebruikt voor de vloeren, het dak en de wanden. Ook de – 4 tot 5 meter – uitkragende bouwdelen konden op deze manier gemaakt worden. De wanden fungeren als liggers en vormen samen met de vloer en het dak een buisvormige constructie. Het geheel oogt als een massief betonnen bouwwerk, maar in feite is er vrij weinig beton gebruikt. “Dat was niet alleen gunstig voor de prijs, maar draagt ook bij aan de duurzaamheid van het gebouw”, zegt de architect. “We gebruiken het materiaal alleen waar nodig.” De isolatie van de horizontale en verticale delen raken elkaar, zodat er geen koudebruggen zijn. De elementen zijn geprefabriceerd met een verlengd staalgrid, zodat de grids onderling 5-10 cm overlappen. Ter plaatse van de uitkragende bouwdelen overlappen de verlengde staalgrids 20 cm aan elke zijde. De verbindingen tussen vloer, dak en wand zijn op dezelfde manier in de fabriek gemaakt, met een hoek van 90 graden.

Dialoog

Het was ‘een uitdaging’ om een aannemer te vinden die het project wilde uitvoeren, vertelt Borrego. “Bouwbedrijven zijn hier gewend om te werken met conventionele bouwmethodes; dit systeem was nieuw.” De architect is enthousiast over het eindresultaat. “We hebben het systeem op een innovatieve manier gebruikt, waarbij we zonder extra versterking de overstekken hebben gerealiseerd.” Hij heeft het bouwsysteem ook toegepast in een volgend project, voor een buitenhuis in het bos. Daar werkt hij met een houten bekisting en gepigmenteerd zwart beton. Voor dit huis is standaard grijs beton gebruikt. De architect had het onbehandelde beton aan de binnenkant graag in beeld willen laten, maar de opdrachtgever liet uiteindelijk een afwerklaag van cementstuc aanbrengen om oneffenheden weg te werken. Ook over het plaatsen van zonnepanelen waren architect en opdrachtgever het niet direct eens; Borrego meende dat die het beeld van het huis zouden verstoren, maar de opdrachtgever wilde ze wel. Uiteindelijk kozen ze voor een bijzondere oplossing: de zonnepanelen zijn naast het huis op de heling geplaats, geschikt in een bloemvorm die goed past bij de expressieve architectuur.