Experimenten schorsbeton voor observatorium

Auteur: Astrid Aarsen

Het schorsbetonexperiment is ontstaan vanuit de wens van Studio Frank Havermans om de vormbare kwaliteiten van beton een huid te geven waarop de natuur zich sneller kan hechten. Op die manier wordt het landschapsobservatorium in de loop van de tijd opgenomen in de natuur. De Studio heeft het observatorium in Sint Oedenrode ontworpen en gebouwd als onderdeel van de wandelroute met kunst langs de Dommel.

Experimenteren

Frank Havermans begint zijn maakproces met een intuïtieve zoektocht die bestaat uit observeren, lichamelijk waarnemen en het blootleggen van de eigenschappen van de plek. Hij zet al zijn zintuigen op scherp en voelt, luistert, kijkt, ruikt en proeft. Hij gaat liggen tussen het riet en klimt in de bomen.

Hij doet verschillende gietexperimenten met natuurlijke materialen in de bekisting voor het vinden van de passende oppervlaktestructuur, zodat het object in de loop van de tijd opgaat in de omgeving. Ook zoekt hij naar een manier om de veroudering van materiaal op natuurlijke wijze te versnellen.

Schorsbeton

Het schors en het beton blijken verrassend te combineren. Doordat het beton onverwacht door de boomschors sijpelt, ontstaat een betere aanhechting dan Havermans voor mogelijk had gehouden.

De stortmat wordt betimmerd met schors dat gedeeltelijk blijft zitten na de ontmanteling. Door de jaren valt de schors ervan af en toont een prachtige huid dat plaats biedt voor mossen. Het beton krijgt daardoor een zachter uiterlijk en behoudt toch dezelfde kwaliteiten. De natuur krijgt grip op de huid en wordt onderdeel van het geheel.

Met zijn schorsbeton toont Havermans aan dat het niet aan beton zelf ligt dat het vaak bruut en ongevoelig lijkt, maar dat we zelf de vorm en de textuur ervan bepalen.

Met mos begroeid

Ruim tien jaar na realisatie is onderzocht hoe het beton zich in die periode heeft ontwikkeld.

De zijkant heeft voornamelijk groen mos dat fluctueert bij vochtig of droog weer. De bovenkant, altijd in licht en zon, heeft grijze en gele platte mosvlekken en de achterzijde boven het water heeft bruine mosbolletjes. Hoe dichter bij het water hoe meer in aantal.

Bewust landschapszicht

Bij een observatorium is het gebruikelijk om het blikveld te verhogen waardoor een weids uitzicht wordt verkregen, maar op deze plek zou je daardoor juist meer dorp en de snelweg zien. Dit observatorium doet het tegenovergestelde: door verlaging van het blikveld roept het bewustwording op van wat dichtbij is. Met je neus op de akker zit je ter hoogte van een haas en andere kleine dieren. Je ziet niet minder maar juist meer van het landschap. In de uitlopers bevinden zich twee bankjes waarop je kunt gaan zitten, kunt schuilen bij regen of schaduw zoeken op een warme dag. Licht dalend geeft een open sleuf zicht op het water dat er onder doorstroomt, wat hoorbaar is in de ruimte. Deze sleuf is tevens functioneel voor het fluctuerende water in De Dommel. Het kan zo in- en uitstromen en vermindert de druk op het beton.

“Frank Havermans weet de ongrijpbare poëtische kant van het landschap te condenseren in concrete vormen. Landschappen lijken aan betekenis te winnen als hij langskomt.” aldus Rijksbouwmeester Floris Alkemade in de Architect.

* De originele tekst is door Astrid Aarsen in opdracht gemaakt van De Architect en verschenen in nr 1, 2021. ‘Gesprek met het landschap'