Symbiose tussen open en geborgen

Auteur: Foka Kempenaar

Langs de Leuvense vaart bij Mechelen (B) staat een fraaie, geheel uit beton opgetrokken asymmetrische woning. Het resultaat van een ingenieus ontwerp, waarbij het borgen van uitzicht en veiligheid hand in hand gaan. “Het perceel is zeer bepalend geweest voor ons ontwerp”, zegt architect Basile Graux. Het concept van de woning is het resultaat van een creatief proces, waarbij de architecten in één consistent verhaal rekening moesten houden met twee belangrijke parameters, die op het eerste gezicht heel tegenstrijdig lijken: het gevaar van inkijk tegenover het waarborgen van het weidse uitzicht. De woning ligt namelijk op een smal, lang perceel. Twee meter lager dan de dijk, waarover bovendien een weg loopt. Zowel de buren als passanten zijn dus elke dag vlakbij.

Vorm volgt uit functie

Zo ontstond langzamerhand het idee voor een geheel van drie betonnen bouwlagen, waarbij er op de eerste en tweede verdieping gewoond wordt. Om ervoor te zorgen dat de bewoners als ze naar buiten willen niet steeds naar beneden hoeven, zijn op elke woonlaag grote terrassen gecreëerd: in de opgetilde betonnen luifels zitten driehoekige uitsparingen die telkens naar binnen waaieren.

Liefde voor bruut beton

Omdat de uitkragingen van de woning een lengte hebben van maar liefst 17 m, werd al snel duidelijk dat beton de hoofdtoon zou gaan voeren bij de realisatie. “Met beton konden we de complexe logica van het gebouw en van het concept structureel vertalen.” Bovendien vormt beton in esthetisch opzicht een bepalende factor. Er is bewust voor gekozen om het materiaal niet glad af te werken. “We zijn gaan experimenteren met de vraag ‘wat kunnen we doen met de textuur’? Daarbij hebben we ons laten inspireren door het werk van Juliaan Lampens*. Werk van beton met een brute uitstraling, waaraan je ziet dat het ‘man made’ is. Dat appreciëren wij.”

In dit kader is gekozen voor een houten bekisting, waarbij het beton ter plekke gestort werd. Doordat de buitentemperatuur nogal varieerde tijdens de Vlaamse zomer waarin het gebouw vorm kreeg, is dit gevel voor gevel gerealiseerd. Dus de stortlagen zijn per niveau gerealiseerd. Daarbij is volgens het zogenoemde ‘box in box principe’ gewerkt: de betonnen buitenschil is ook de constructie. Die is dus dragend en vormt tegelijkertijd de esthetische schil.

Omdat de architect bovendien zonder dakranden wilde werken, moest de bovenkant van de betonnen wanden van de woning met de hand worden gepolijst. Een stukje vakmanschap, waarbij je met het oog op de hardheid van het materiaal exact het juiste moment moet kiezen.

Kern en wanddikte

Door de buitenwanden te verbinden met de vloeren, is gezorgd voor horizontale stijfheid. Vervolgens is een betonnen kern toegevoegd, om het gehele bouwwerk – dat in principe maar op twee punten steunt - algemene stabiliteit te geven. Zo wordt voorkomen dat het gebouw zou gaan kantelen. In de kern is bovendien de centrale trap verwerkt.

De buitenconstructie is eerst gerealiseerd, vervolgens zijn de ramen winddicht geplaatst, en tenslotte is van binnenuit isolatie aangebracht tegen de betonconstructie. De raamkozijnen zijn 16 cm diep (blokramen) en die ruimte is aan de binnenzijde benut voor de isolatie en om te pleisteren.

Om koudebruggen te voorkomen is – waar dit met het oog op de constructie mogelijk was – ISOTEC gebruikt bij de aansluitingen van de vloeren met de wanden. Bovendien konden op de eerste en de tweede verdieping wanden en vloer in een keer worden geïsoleerd, omdat er een doos in een doos werd gerealiseerd met isolatie binnenin.

De enorme overstekken van de woning veroorzaken enorme trekkrachten. Daarom moesten de betonnen wanden dik genoeg zijn. Met visuals in de pc heeft de architect uiteindelijk gekozen voor 30 cm. “Zouden de wanden in het gebouw wit zijn geschilderd, dan was 50 cm ook ok, maar in een grijze betonlook vonden wij dat veel te zwaar overkomen. Met andere woorden: ‘de keuze van uw materiaal bepaalt ook uw dimensies’.”

Intiem en toch licht genoeg

Kijkend vanaf de buitenzijde zou je denken dat het vrij donker is in deze woning. Toch blijkt dat bij binnenkomst helemaal niet het geval. Dat komt door de zeer lichte kleurstelling: de binnenwanden zijn vervaardigd van zandkleurig gepolijst beton. Een deel van de wanden is bovendien gepleisterd met lichtgekleurde (grijze) kalkpleister. “In de hoekpunten is het wel wat donkerder, maar daar hebben we juist de intiemere zones gesitueerd zoals de eetkamer en de salon.”

* De Belgische architect Lampens creëerde zijn eigen kenmerkende en unieke bouwstijl volgens het brutalisme. Hij had een grote invloed op de manier hoe beton gebruikt werd in zowel het interieur als het exterieur van een gebouw.