Eeuwig zeezicht in beton

Auteur: Foka Kempenaar

De Pier van Blankenberge is sinds april 2023 in oude glorie hersteld. Een uitdagende reconstructie waarbij de esthetiek van het verleden is behouden, terwijl moderne betontechnieken ervoor zorgen dat deze iconische Belgische blikvanger er weer minstens 100 jaar tegenaan kan.

De enige pier aan de Belgische Noordzeekust ziet er weer strak en slank uit. De wandelweg van de Pier van Blankenberge is tussen 2021 en 2023 opnieuw opgebouwd in bijna wit beton en afgewerkt met donkere houten accenten. Het beeld is vrijwel hetzelfde als in 1933, toen de pier na een bombardement in de 1^e wereldoorlog opnieuw werd opgebouwd.

Om de inmiddels beschermde art deco look uit het interbellum zo goed mogelijk te reconstrueren, is de lichte betonkleur van destijds zo goed mogelijk benaderd, zijn de zichtbare betonnen delen zoveel mogelijk uitgevoerd met plankenbekisting, en werd het uiterlijk van de nieuwe betonnen zitbanken verzacht door deze licht te zandstralen.

Gietijzeren basis

De oorspronkelijke Pier van Blankenberge dateert uit 1893. Hij bestond toen al uit een landhoofd, wandelweg (gangway) en kopgebouw. De pier was destijds helemaal vervaardigd uit gietijzer, met daarop een houten wandelweg, die 350 meter de zee insteekt.

De resterende gietijzeren funderingspalen van de eerste pier zijn in 1933 gebruikt als basis voor de bouw van een nieuwe wandelweg, van gewapend beton. Het art deco ontwerp van destijds is van J. Soete, conducteur van Bruggen en Wegen, die bij de heropbouw nauw samenwerkte met de Gentse hoogleraar G. Magnel en ingenieur-architect A. Bouquet.

Betonrot

Gewapend beton was in 1933 nog een relatief nieuw materiaal. "De wapening was standaard van ijzer en de dekking was minder dik, en de samenstelling van het betonmengsel was van veel minder goede kwaliteit dan nu", weet Sylvie Lamsens (projectleider namens B-Juxta Architecten). In combinatie met het zilte zeeklimaat zorgde dit ervoor dat de staat van de pier snel verslechterde. In de jaren 90 van de vorige eeuw volgden enkele oplapronden.

Bij die herstellingen zijn extra laagjes beton aangebracht om de wapening te beschermen. Daardoor oogden de palen na verloop van tijd een stuk logger. Om een constructief zo sterk mogelijk resultaat te bereiken, en toch het beeld van het oorspronkelijke ontwerp zo goed mogelijk te benaderen, is er bij de laatste reconstructieronde besloten om de gangway helemaal te strippen, tot op de gietijzeren basis. Vervolgens is deze helemaal opnieuw opgetrokken in beton.

Inox wapening

Daarbij is overgestapt naar een inox (RVS) wapening. De beste optie volgens verschillende onderzoeken die zijn verricht in samenwerking met SBE. Zo is er gekeken naar allerlei andere wapeningsvormen, waaronder een vezelversterkte wapening en gegalvaniseerd staal.

Voor de productie van het beton is een hogesterkte cement, klasse HSR toegepast. Ook de dekking van het beton is vergroot. Alle delen die in contact komen met zeewater kregen een betonlaag van 5 cm, de overige delen 3 cm.

Houtnerfstructuur in prefab en natte knopen

In de jaren 30 werd standaard een houten bekisting in situ gebruikt. Vanwege de monumentale status eiste het Vlaamse agentschap onroerend erfgoed opnieuw een dergelijke aanpak. Met een zichtbare plankverdeling inclusief nerven. Dit resulteerde erin dat de kolommen en balken van de wandelpier in situ zijn gemaakt. Daarbij zijn op de plaatsen waar verlichtingsarmaturen moesten komen kokers meegegoten in de kolommen.

Uiteindelijk zijn de schermen van de wandelpier toch in prefab vervaardigd. Het argument dat daarbij de doorslag gaf, is dat daarmee eventuele luchtbellen aan de bovenzijde van de borstwering zijn voorkomen. "Doordat ze deze onderdelen in prefab ondersteboven gegoten hebben, zitten die luchtbellen nu aan de onderzijde, dus zijn niet meer zichtbaar."

Tel daar de zekerheid van maatvoering en een correcte opvolging van uitharding en dergelijke bij op, en het is helder waarom werken in prefab er samen met een zeer gestructureerde aanpak van het bouwteam ervoor heeft gezorgd dat de bouw een jaar minder in beslag nam. "We konden immers continu verder werken aan die borstweringen in het atelier, ook al was het slecht weer!"

Om de prefab elementen naadloos op elkaar te kunnen laten aansluiten, en het idee van nieuwbouw zoveel mogelijk te verbloemen, is er gewerkt volgens de natte knooptechniek: "Er is steeds een kleine bekisting tussen twee delen prefab geplaatst, waarmee in situ kolommetjes zijn gegoten."

Scheve palen en offeranodes

Wie nu met een geoefend oog langs de wandelweg loopt, zal opmerken dat de betonnen palen niet helemaal recht staan. Het bleek namelijk een behoorlijke uitdaging om de bestaande gietijzeren schroefpalen uit 1893 opnieuw te gebruiken, omdat die enigszins uit het lood staan. "Uiteindelijk zijn we erin geslaagd om de kolommen vrij recht te plaatsen, met een kleine knik ten opzichte van die gietijzeren palen."

Het beton van het landhoofd is niet vervangen, maar hersteld. Daar zijn slechte zones gerepareerd, zinken offeranodes geplaatst, en is een coating aangebracht. Daarbij was het ook weer een zoektocht om te regelen dat de kleur min of meer overeenkomt met die van de ongecoate wandelweg.

Gehamerde vloer

Nu de wandelweg volledig in beton werd uitgevoerd (voorheen lag daar een asfalten wegdek op), was de vraag voor welk soort bestrating gekozen zou worden. Daarbij wilde de architect waterinfiltratie uiteraard zoveel mogelijk voorkomen. Uit de historische foto’s viel niet op te maken hoe het wandelwegdek er in 1933 precies uitzag. Uiteindelijk is gekozen voor een betonnen vloer inclusief toplaag van 18 cm dik. De oorspronkelijke vloerplaat was 10 cm in de jaren 30. Dat is aangepast, omdat dit met het oog op de belasting van tegenwoordig (er moet een kleine brandweerwagen overheen kunnen) onvoldoende bleek.

Deze vloer is gebouchardeerd (een techniek die normaal gesproken bij natuursteen gebruikelijk is): de toplaag van de cement is weg gehamerd en geschuurd. Zodanig, dat je een ruw oppervlak overhoudt van de keien met dan hier en daar nog wat cement daartussen. Een brute structuur die mooi aansluit bij de schermen met hun houtlook.