Twee internationale architecten onderzoeken eigen werk op toepassen beton

Het gebouw als een kijkdoos, waarbij het contrast tussen daglicht en het massieve beton ontstaat door het beton met zorg een vorm te geven. Ook de oppervlakte van het beton, of dit nu een reliëf is of spiegelglad, heeft een aandeel in dit spel. Twee internationale architecten onderzoeken hun eigen werk op het toepassen van betonarchitectuur in hun projecten.

Expressie in beton

Heinrich Degelo van Degelo architecten heeft beton zowel als (spectaculaire) drager voor een gebouw toegepast als dat het onderdeel uitmaakt van de expressie van de gevel. In eerdere projecten voorzag hij het betonnen gevelblad nog wel eens van een stuclaag, later is hij steeds meer de neutrale expressie van het beton zelf gaan toepassen.

In een aantal projecten is vooral de afdruk van de bekisting zorgvuldig zichtbaar. Hierbij let hij op de doorgaande lijn in de gevel tussen een laagbouw en tweelaags gedeelte. Dat lijkt eenvoudig, maar vergt zorgvuldige detaillering én uitvoering. Bij het kunstmuseum Liechtenstein werd hij door de opdrachtgevers gevraagd om alles uit de kast te halen om een bijzondere gevel te realiseren. Een mix van diep donkergroen-grijs cementsteen met donker toeslagmateriaal met lichte tonen is van de toplaag ontdaan en glanzend gepolijst. Dit geeft een bijzonder effect en laat het gebouw zich aanpassen aan de omgeving.

“Ik had nooit eerder en ook niet meer daarna zo’n dure gevel gemaakt”.

Terug naar de essentie

Heinrich Degelo is gefascineerd door het zoeken naar de essentie van het gebruik van een gebouw. Hij heeft gebouwen ontworpen die door grote overspanningen een vrije indeling hebben. Uiteindelijk komt hij met een ontwerp voor een gebouw voor kunstateliers en wonen in Erlenmatt Ost tot de essentie voor de gebruiker: een ruimte met alleen een aansluiting voor sanitair. Iedere gebruiker is vrij om zijn eigen indeling te maken. Op die manier kan de unit meegroeien met de behoefte van de gebruiker wanneer deze in een volgende levensfase komt.

Een comfortabel binnenklimaat is het tweede aspect dat hij in het materialiseren tot een eenvoud probeert terug te brengen. Hij heeft berekeningen laten maken hoe dik een massief betonnen wand moet zijn om een energetisch voordelig en comfortabel binnenklimaat te realiseren. Bij een wanddikte van 80 cm beton vertraagt door de massa de temperatuur van het binnenklimaat ten opzichte van de temperatuur buiten voldoende om het gehele jaar door een aangenaam binnenklimaat te creëren zonder verwarming. In de vergelijking presteert de massieve wand veel beter dan een lichte, goed geïsoleerde sandwichconstructie.

In de berekening is rekening gehouden met kleine warmtebronnen van de aanwezige mensen en apparaten en het zonlicht dat door de ramen binnenvalt. Om zorgvuldig met materiaal om te gaan, zijn alleen de contouren van de constructie van beton en worden deze gevuld met zand voor de massa. Op deze manier heeft hij al meer dan 50 woningen gerealiseerd.

Warmbeton

Een massieve dragende wand beton met een hoge isolatiewaarde én licht gewicht was ook het uitgangspunt voor het ontwerpen van een nieuwe betonsoort, warmbeton genaamd. Siebe Bakker van bureaubakker presenteerde de ontwikkeling van dit type beton. In de afgelopen decennia wordt het warmbeton steeds vaker toegepast in Europa. Gedurende decennia krijgt het beton een steeds hogere isolatiewaarde en wordt steeds lichter in gewicht. Dit gaat echter wel ten koste van de draagkracht. In Nederland is men in de proeffase, een eerste pilotproject is in uitvoering.

Proefondervindelijk

Omdat de Nederlandse ontwikkeling van warmbeton nog niet ver genoeg was, hebben Niels Tilanus en Max Rink van RinkTilanus architecten met een buitenlandse leverancier in een bouwteam zelf een variant van warmbeton gerealiseerd. Natuurmonumenten wilde voor hun regiokantoor in Zierikzee een onbrandbaar gebouw met een krap budget. Niels Tilanus liet zien dat beide architecten tijdens de testen en de uitvoering zeer betrokken waren, tot het zelf actief meewerken in de uitvoering.

Lees het ontwikkeltraject en bekijk het resultaat in de projectomschrijving.

Maximaal effect met minimaal materiaal

Gianmatteo Romegialli van Act Romegialli is opgegroeid in de bergen van Noord Italië. Eenvoudige gebouwen werden door de meer rijke bewoners op specifieke elementen versierd, zoals bijvoorbeeld de wit geschilderde rand rondom een raam. Hij raakte gefascineerd door het ontwerpen van vorm en constructie als één element zonder zichtbare verbindingen. Aan de andere kant wil hij ook de versiering, en uitbundigheid van het detail laten zien die een interactie aangaat met de gebruiker. In beton vindt hij hierin een materiaal waar hij alle kanten mee op kan. Hij gebruikt de tactiliteit aan het oppervlak om de strakke vormen een menselijke schaal te geven.

Zoals stucwerk een natuurlijke uitstraling heeft en de hand van de bewerker erin terug te zien is, wilde Gianmatteo Romegialli dit ook als uitstraling van het betonoppervlak. Hij ontdekte dat een bekisting met OSB-platen een fantastische afdruk achterlaat op het beton. De centerpengaten zijn in de OSB structuur makkelijk te verbergen, zodat het oppervlak één monoliet geheel blijft.

Functionele esthetiek

Voor het Sociaal Educatief Centrum Cosio Valtellino ontwierp Gianmatteo Romegialli een hoofddraagstructuur van dubbele T-liggers die een grote overspanning mogelijk maken. Onder elke T-ligger komt een brede kolom als een soort coulissen, die samen ook de zonwering vormen. Voor de vorm van de kolom werkte hij samen met de kunstenaar Valesco Vitali, die een bekisting maakte van aan elkaar gelast staal. Hierdoor krijgt de kolom facetten, die met een lasnaad aan elkaar geregen zijn. De kist is meerdere malen gebruikt en telkens gedraaid, waardoor de kolommen een divers beeld geven. Met weinig materiaal is zo een optimaal resultaat verkregen.

Seminar TU Eindhoven

Deze bijeenkomst was de afsluiting van een onderzoeks- en ontwerpseminar van studenten aan de TU Eindhoven in 2019. Zij hebben projecten van beide internationale architecten bezocht en de architecten geïnterviewd. Het interview is te beluisteren op Swiss and Italian Concreteness Interviews.