Wonder van eenvoud

Auteur: Kirsten Hannema

In het Noord-Calabrese dorpje Mormanno maakte Mario Cucinella Architects met traditioneel beton een vernieuwend ontwerp voor een kerk, gewijd aan de heilige Maria Goretti. Het monoliete gebouw met zijn glooiende gevels en kruisvormige entree heeft een sterke symbolische kwaliteit; van buiten is het maagdelijk wit, binnen geeft het ruwe kalkhennepbeton een tactiele kwaliteit aan de ruimte.

Klavervorm

In 2012 verwoestte een aardbeving de kathedraal in het centrum van het Calabrische dorp Mormanno. De Italiaanse bisschoppenconferentie (Conferenza Episcopale Italiana, CEI) schreef in 2013 een ontwerpprijsvraag uit voor een nieuw godshuis, gewijd aan Santa Maria Goretti. Architect Mario Cucinella won met zijn plan voor een moderne kerk, geïnspireerd op de lokale religieuze architectuur en de beroemde 17^e-eeuwse barokkerken van architect Francesco Borromini, waaronder San Carlo alle Quattro Fontane en Sant’Ivo alla Sapienza in Rome. Cucinella nam de cirkelvormige geometrie van die barokkerken als basis voor de plattegrond, die hij plooide in de vorm van een klaverblad. In de glooiende betonnen gevel, wit afgewerkt, maakte hij een enorme kruisvormige snede die de entree markeert en ’s avonds wordt aangelicht. Daardoor is het gebouw dag en nacht duidelijk herkenbaar.

Betaalbaar en maakbaar

“De keus om de kerk in beton te bouwen, was allereerst een pragmatische,” vertelt de architect. Er was weinig budget; 1,6 miljoen euro voor de kerk en het bijbehorende parochiecentrum, een rechthoekig gebouw van één laag met ontmoetingsruimte, leslokalen en de priesterwoning, ontworpen rond een binnentuin en voorzien van een groen dak. Ook dat gebouw is met beton gebouwd. Een kwart van het benodigde geldbedrag werd door de lokale geloofsgemeenschap bijeengebracht. Cucinella onderzocht wat betaalbaar was, en maakbaar door de lokale aannemers; zij werken voornamelijk met steen, keramische materialen en beton. Het 16 meter hoge gebouw is opgebouwd uit dubbele (geïsoleerde) betonnen muren die de lichte stalen dakconstructie dragen. Het beton is in een houten bekisting van gekromde platen op een stalen frame gestort, waarbij in lagen is gewerkt, van beneden naar boven.

Contrast

Aan de buitenzijde is de kerk voorzien van een laag witte minerale verf. "Het is een natuurlijk materiaal met een moderne high-tech uitstraling, dat glad oogt en een zekere lichtheid aan het gebouw geeft, passend bij de jeugdheilige Santa Maria Goretti", aldus Cucinella. De silicaat-gebonden verf is dampopen, duurzaam en vormt een zeer bestendige beschermlaag; algen en vuil hechten niet aan het oppervlak, door middel van fotokatalyse worden organische deeltjes uit de lucht gebonden. Hierdoor is het gebouw onderhoudsvrij en blijft het maagdelijk wit. In contrast met de gladde witte gevel, zijn de binnenmuren afgewerkt met kalkhennep stucwerk, een biobased materiaal waarmee traditioneel gewerkt wordt in dit rurale gebied.

Licht

“Naast de religieuze symboliek die je terugziet in de geometrische vormen in het gebouw, is lichtval belangrijk voor een kerk,” zegt Cucinella. Onder het metershoge dak met daklicht ontwierp hij een ‘plafond’ van golvend lichtdoorlatend doek, dat het daglicht diffuus verspreidt. “Bij de presentatie van het plan maakte een aantal oudere parochianen zich zorgen over de moderne verschijning van de kerk”, vertelt de architect. “Maar toen het gebouw opende en de mensen naar binnen gingen, waren ze verrast door het zachte licht en de intimiteit van de ruimte.” Het strijklicht op de muren maakt de kleine oneffenheden en kleurverschillen van het ruwe aardkleurige pleisterwerk zichtbaar, wat een levendig en tactiel effect geeft.

Magisch

De bouw van de kerk begon in 2015 en nam in totaal zes jaar in beslag. "Het was een proces van vallen en opstaan, van bouwen en bouwstops, van bezuinigingen en bezinnen op betere oplossingen binnen het beperkte budget," vertelt Cucinella. Terugblikkend ziet hij het project als ‘een goede oefening’. ”De kwaliteit van een gebouw als dit schuilt niet in de rijkdom van de materialen, maar in de manier waarop we een simpel materiaal in een poëtisch materiaal hebben veranderd.” Het beton en kalkhennep waarmee de ontwerpers werkten zijn eenvoudige, traditionele materialen, die hier letterlijk in een nieuw licht zijn gezet. Cucinella: ”Dit is misschien wel de manier waarop we duurzame architectuur in de toekomst moeten maken; simpeler, maar met meer emotie. De uitdaging is om iets magisch tot stand te brengen.”