Strakke ritmiek

Auteur: Foka Kempenaar

Architectonisch beton voert de boventoon in het aanzicht van Vertical Lofts, een bijzonder particulier wooncomplex in het Amsterdamse Amstelkwartier. Een bewuste keuze, want de scherpe, ritmische belijning die het gevelbeeld van dit project zo kenmerkt kun je volgens projectarchitect Jeroen Steenvoorden (studio PROTOTYPE) ‘nooit realiseren met metselwerk’.

Om mooie dingen te laten ontstaan heb je soms lastige omstandigheden nodig. Door de financiële crisis tussen 2008 en 2011 kwam eerder beoogde hoogbouw vaak niet van de grond. Grote projectontwikkelaars lieten het afweten: werd van een project op voorhand minder dan 70 procent verkocht, dan ging het ‘feest’ niet door. Mede daardoor schoot het aantal zelfbouwprojecten als paddenstoelen uit de grond.

Zo ook in het Amsterdamse Amstelkwartier. Het resultaat is een kleinschalig georganiseerde stadswijk, met daarin zelfbouwprojecten zoals Vertical Lofts: een wooncomplex met negen lofts ontwikkeld door drie bevriende particulieren, gerealiseerd op drie smalle zelfbouwkavels. De kavelvorm en de strenge envelop inspireerden studio PROTOTYPE tot het ontwerpen van een bijzondere plattegrond: je vindt hier drie woningen boven elkaar, elk met twee verticaal aan elkaar geschakelde leefruimten. Daarbij is de vluchtroute buiten de woningen gesitueerd, via betonnen trappen in een nis aan de achterzijde.

De middelste woningen hebben twee verdiepingen, in het onderste deel van de verticaal geschakelde woonkamer bevindt zich de keuken. De bovenste woningen hebben een derde verdieping, daar is de verticale leefruimte uitgebreid met een extra laag, die iets terug wijkt ten opzichte van de gevel. Zo is aan beide gevels ruimte voor een dakterras ontstaan. De keuze voor verticaal geschakelde woongedeelten met een maximaal uitzicht, leverde indrukwekkende vensters op in de gevel aan de straatkant: deze hebben een maximale glasmaat van maar liefst 5,40 m.

Bijzondere vluchtroute

Die uitwendige vluchtroute komt mede voort uit de centrale vraag bij een dergelijk zelfbouwproject: hoe combineer je drie particuliere kavels met een geringe breedte tot één architectuur, terwijl ze wettelijk gezien in de typologie toch echt eigen kavels moeten blijven? Dus met een eigen parking, ontsluiting via een lift én een vluchtweg? Door te kiezen voor situering aan de buitenzijde van het complex, kon worden voorkomen dat deze ontsluiting een al te grote hap uit de toch al vrij krappe plattegrond zou nemen. Bovendien staan de drie trappenhuizen met elkaar in verbinding, waardoor bewoners in geval van nood ook heel gemakkelijk de trap van de buren kunnen gebruiken.

Het idee van vluchttrappen aan de buitenzijde en verticaal geschakelde woonruimte appelleert aan de schaal en het architectonisch ritme van woningen in steden zoals New York. Met een plint plus hoogbouw, en een strak verticaal ritme. Groot verschil met de Big Apple is dat de trappen in Amsterdam niet van metaal, maar van robuust beton gemaakt zijn. Een complexe opdracht, die samenhangt met het feit dat zowel de betonnen trappen in de woningen, als de vluchttrappen aan drie kanten in het zicht zitten. Daardoor moesten zij op hun kant gestort worden, met de zijkant die in het zicht komt aan de bovenzijde van de prefab mal. Eenvoudigere trappen, met een enkele draai, zijn in een keer gestort. Sommige trappen zijn complexer door een dubbele draai. In dat geval moesten diverse maldelen aan elkaar gekoppeld worden.

Net als de trappen zijn de betonnen gevelpenanten en het dakterras geprefabriceerd en vervolgens in het werk gebouwd. Het casco van Vertical Lofts is geheel in het werk gestort, waarbij de constructie van binnen- en buitengevel is ontkoppeld: de betonnen buitengevel en de woningscheidende wanden worden gedragen met enkele stalen ankers, door middel van zware isokorfconstructies.

Het grote gebaar

De gemeente Amsterdam beschreef dat de woonhuizen in het Amstelkwartier overwegend uit sier- en baksteen moesten worden opgetrokken, zodat een soort hedendaagse pakhuisvarianten zouden ontstaan. Toch is de gevel van Vertical Lofts de enige in het bouwblok die is uitgevoerd in architectonisch beton. Voor dit ontwerp zocht PROTOTYPE ‘het grotere gebaar’. Het mocht wat rauwer zijn. Daarbij heeft beton een meer plastische uitstraling dan metselwerk. Steenvoorden houdt van het materiaal, omdat je er qua verwerking alle kanten mee op kunt. “Bovendien zou je het grid en de belijning zoals we hier beoogden nooit zo strak krijgen met metselwerk.”

Om het beton textuur te geven is ervoor gekozen om de penanten bij het storten een houtstructuur mee te geven. Niet via op maat gemaakte kunststof mallen met houtprint zoals tegenwoordig gebruikelijk is, maar met een traditionele houten bekisting van ruwbezaagd en doorleefd materiaal, afkomstig uit de botenbouw. Zo kregen de verticale penanten aan de straatzijde, die het voorste deel van het gevelreliëf vormen, een vrij grove structuur.

De betonnen kaders die dieper gedetailleerd zijn en die direct aan de aluminium kozijnen grenzen, zijn met het oog op het contrast voorzien van een glad oppervlak. Om het beton nog meer onderscheidend te maken en te kunnen laten blenden met de gladde aluminium kokers van de kozijnen, is gekozen voor een koele kleurstelling. Daarbij zijn verticale penanten net iets zwaarder in kleur aangezet dan de horizontale. De uiteindelijke kleur van het beton varieert van grijsschaal 4 tot 6. Het materiaal is in de massa gekleurd. Omdat hier werd gewerkt met hoogverdichtend beton is mede op advies van de betonleverancier afgezien een eventuele hydrofobeerlaag.

Prachtig diep reliëf

Op deze wijze kreeg Vertical Lofts aan de straatzijde een indrukwekkende, in het oog springende gevel. Waarbij betonnen penanten het lijnenspel domineren en een prachtig, diep reliëf creëren met de aluminium kozijnen. Aan de achterzijde van het pand is het beeld precies omgekeerd: daar is het beeld veel minder statig en voert grijs aluminium de boventoon. Dat zorgt voor een eigentijds aandoend industrieel lijnenspel, dat als een repeterend schilderij bij elke woning wordt onderbroken door de in het zicht zittende betonnen vluchttrappen.

Vertical Lofts is een project dat bij uitstek laat zien dat de mogelijkheden in beton heel groot zijn. Er valt volgens Steenvoorden een enorme rijkdom met dit materiaal te behalen. Dat zit ‘m in kleur, textuur en in de morfologie. Zijn devies aan collega’s luidt dan ook “Verdiep je in die rijkdom die beton biedt en ga op zoek naar de nuances die dit materiaal te bieden heeft.”