Omarming van beton en baksteen

Auteur: Foka Kempenaar

‘Save-our-souls’. Een variatie op deze morsecode heeft Marlies Rohmer heel bewust verborgen in de rode baksteenpatronen, die de betonnen gevelpanelen van het Maggie’s Center in Groningen sieren. De bijzondere combinatie van warme baksteen met zacht getint betont past als een ‘jas’ bij de functie van dit centrum: het bieden van een veilige plek, een thuishaven voor kankerpatiënten en hun naasten.

“Ga kijken bij meerdere betonfabrieken. Ontdek waar je de ruimte krijgt om te experimenteren, dus welke fabrikant het meest is ingespeeld op jouw wensen.” Een dringend advies van Marlies Rohmer, wiens bureau internationaal bekend staat om de zeer uitgesproken ontwerpen, met een vaak krachtige detaillering en opvallend materiaalgebruik. Ze verwijst hiermee naar haar ervaringen bij de realisatie van de bijzondere baksteen-beton gevelelementen voor het eerste Maggie’s Center.

Plaats van hoop

Maggie’s is ontworpen als een toevluchtsoord voor mensen die te maken hebben met de onzekerheden van een leven met kanker, en is sinds 2023 gesitueerd in een parkje bij het Universitair Medisch Centrum Groningen.

De naam ‘Maggie’ komt van de Schotse schrijfster en tuinarchitect Maggie Keswick Jencks. Zij krijgt in 1993 te horen dat ze (opnieuw) borstkanker heeft, en mist een ruimte waar patiënten en hun naasten terecht kunnen met al hun vragen, angst, verdriet, maar ook hoop. Samen met haar man, landschapsarchitect Charles Jencks, ontstaat het idee voor een lichte, troostende plek met een warme uitstraling. Een centrum, dat na haar dood de naam Maggie’s kreeg en internationale navolging.

Warme uitstraling

Het ontwerp van het Nederlandse Maggie’s Center sluit wonderwel aan bij het concept: het is in alle opzichten een helende omgeving, die bijdraagt aan het welzijn van de bezoekers. Zo geeft de combinatie van hout, betonnen gevelpanelen met ingelegde baksteenstrips en glas het gebouw een warme uitstraling.

Een uitstraling, die qua vormen en kleuren matcht met de omgeving. Zo is voor de gevelpanelen zorgvuldig gezocht naar de markante oranjerode baksteen, die je in Groningen veel ziet. Dat rood is gecombineerd met donkerbruin, de kleur van de stenen van de kerk aan de overkant. En de lichte kleur van het beton in de gevelpanelen, komt overeen met de tint van gevels van het naastgelegen UMCG.

Meccanodoos

Bij het produceren van de betonnen geveldelen is rekening gehouden met de beoogde constructie van het zorgcentrum: houtskeletbouw, op een samengestelde vloer. De geveldelen moesten zo slank mogelijk worden, om ze veilig en stevig te kunnen borgen aan het houten skelet. De gevelelementen hangen deels, en rusten onderaan op de fundering.

Een aangenaam binnenklimaat is belangrijk, zeker met het oog op de bijzondere bezoekers van Maggie’s. Om de temperatuur perfect te kunnen reguleren, zijn de betonnen elementen daarom vooral gepositioneerd aan de warmere zuid-, oost- en westkant van Maggie’s. Daarbij is de gevel voorzien van kleinere puien met uitnodigende openslaande luiken, die elke keer een glimp op de tuin bieden. De achtergelegen ruimtes, waarin adviserende en begeleidende hulp wordt geboden, krijgen zo zowel daglicht als de nodige privacy. Aan de noordkant vind je met name grote raampartijen, voor een lichtere en meer glasachtige uitstraling.

Repetitie en halvering

Voor de productie van de gevelelementen waren slechts een paar mallen nodig. “Dat heb ik bereikt door heel veel repetitie. Ondanks dat de elementen een andere vorm hebben, zit er in het baksteenpatroon toch veel herhaling. Weliswaar af en toe gespiegeld, maar dat zie je bijna niet,” licht Marlies Rohmer toe.

Voor de productie van de prefab geveldelen zijn bakstenen gehalveerd. Deze strips zijn in een houten mal gelegd. De ruimten tussen de strips is vervolgens opgevuld met zand, tot het niveau waar het beton moest komen. Tenslotte is het beton gestort, inclusief wapening. Dat klinkt eenvoudig, maar dit proces bleek meer voeten in de aarde te hebben dan vooraf gedacht.

Vraagtekens bij productie

De steenstrips steken namelijk uiteindelijk 22 mm uit (de gehalveerde stenen zijn 25 mm dik en 3 mm ingestort), terwijl de architect liever veel meer reliëf had gebruikt. “Bij andere projecten heb ik vaak met succes hele bakstenen (meestal een extra groot formaat) mee laten storten in beton, zodat ze tot 50 mm uitstaken. Het leuke van de combi van baksteen en beton vind ik juist dat je flink kunt spelen met voeggroottes en de mate waarin de stenen uitsteken.” Maar de producent zag een dergelijk groot hoogteverschil niet zitten.

De architect is niet aanwezig geweest bij het maken en testen van de mallen. Uiteindelijk is er een monster gemaakt waar Rohmer naar kon kijken (zie foto). Er bleek heel veel ruwheid en textuur in het betonnen oppervlak te zitten. Ook hierover verschilde de architect van mening met de producent, maar de laatste ging akkoord als Rohmer de proef zou goedkeuren. “Dat is gebeurd, want die ruwheid vind ik juist heel leuk. Daardoor oogt de gevel heel ambachtelijk.”