Museumuitbreiding is betonnen kunstwerk

Auteur: Kirsten Hannema

De uitbreiding van de Liljevalchs Kunsthal in Stockholm is een in het werk gestort betonnen ‘kunstwerk’. Architect Gert Wingårdh combineerde de vraag naar een stabiel binnenklimaat en strikte veiligheidseisen met natuurlijk daglicht, een serene sfeer en een verrassende route met splitlevels. Hij ‘goot’ al deze ingrediënten in even eenvoudig als vernuftig ontwerp; een doos vol verrassingen.

Overdekt plein

De Liljevalchs Kunsthal in Stockholm werd in 1916 gebouwd naar ontwerp van architect Carl Bergsten, en geldt als een baanbrekend werk in de moderne architectuur in Zweden. Het was een van de eerste gebouwen die na de introductie van gewapend beton in Zweden, in 1908, met dit materiaal werd gebouwd. Het omvat een galerij met betonnen pilaren en een hal met betonnen cassetteplafond, dat doet denken aan het dak van het Pantheon in Rome. Toen architect Gert Wingårdh in 2013 meedeed aan de competitie voor de uitbreiding van het museum, legde hij de lat hoog voor zichzelf; de nieuwbouw, die hij Liljevalchs+ doopte, moest passen bij de oudbouw en minstens zo innovatief zijn. Hij won met het plan voor een overdekt plein in de sfeer van het Pantheon, gemaakt van in het werk gestort beton, verrijkt met glazen gevelornamenten; een gebouw dat in zichzelf een kunstwerk is.

166 lichtschachten

De eisen voor de 2600 m² grote aanbouw, met vijf expositieruimtes, een museumwinkel en een cafe, waren strikt; de zalen moesten een stabiel binnenklimaat krijgen en zeer goede beveiliging. Wingårdh’s ontwerp is een even vernuftige als eenvoudige rechthoekige betonnen doos. Vier muren dragen een kroonvormig dak bestaand uit 166 schoorsteenachtige lichtschachten op een vierkant raster. Elk daklicht is 2 meter hoog en 2 meter breed, en heeft twee rechte en twee schuine wanden, afgedekt met glas. Direct zonlicht wordt op deze manier buitengehouden, terwijl er veel - verstrooid - daglicht binnenvalt. Het eindresultaat is spectaculair, en biedt tegelijk een rustige achtergrond voor het tonen van kunstwerk.

Aus einem Guss

Simpel als het gebouw oogt, kwam er bij de uitvoering het nodige kijken; Wingårdh wilde een blok aus einem Guss en week daarmee af van de gangbare aanpak in Zweden, waar vooral met prefab beton wordt gebouwd. De architect zag dat niet zitten, omdat je dan zichtbare aansluitingen krijgt. Met zijn bouwteam reisde hij naar Zwitserland om voorbeelden van in het werk gestort beton te bestuderen, waaronder Kunsthaus Bregenz van Peter Zumthor en het tentoonstellingscentrum in Zernez van Valerio Olgiati. Uiteindelijk is het gebouw volledig in het werk gestort, van de fundering tot en met de gevels, het dak, de liftschacht en de trappen.

Blikvanger

Een eis bij de ontwerpcompetitie was om iemand uit kunstwereld bij het plan te betrekken; Wingårdh vroeg glaskunstenaar Ingegerd Råman. Om het beeld van de betonnen doos te verzachten, stelde ze voor om in de gevel glazen elementen te verwerken, die het zonlicht en glinstering van het naastgelegen water in de gevel reflecteren. De 6860 flessenbodems die ze hiervoor gebruikte, maken het gebouw tot een echte blikvanger. De gevel bestaat uit een 300 mm dik betonnen buitenblad, 300 mm harde kunststof isolatie en een 400 mm dik betonnen binnenblad. De glazen flessenbodems zijn gemonteerd op rvs cilinders die in perforaties in de gevelbekisting zijn geplaatst. Daarna is de gevel gestort. Het toegepaste beton is zelfverdichtend, sterkte C30/37 met een maximale korrelgrootte van 11mm.

Flinterdunne randen

Achter de solide betonnen gevel schuilt een verrassend ruimtelijk interieur met split-level plattegrond, bestaande uit zes verschillende vloerniveaus. De betonnen vloeren zijn gepolijst met een zogeheten HTC Platinum behandeling. De expositieruimtes zijn afgewerkt met gipswanden die makkelijk overschilderbaar zijn. De bekisting voor het dak werd eveneens op locatie gemaakt, met een systeem van het Oostenrijkse bedrijf DOKA. Van binnen is de bekisting bekleed met multiplex platen (1250x2500x15mm). De grootste uitdaging was het maken van de flinterdunne randen van het cassetteplafond, die aan de onderzijde slechts twee centimeter meten, en met zelfverdichtend beton zijn gemaakt. De uitvoering van het project nam vier jaar in beslag.

Reacties

Zweden geen probleem is om een bedrijf te vinden dat dergelijk maatwerk kan realiseren, maar wel om dat binnen een beperkt budget voor elkaar te krijgen. Het project, begroot op 30 miljoen, kostte uiteindelijk 44 miljoen euro. Bezuinigen was volgens de architect ‘lastig’ omdat Vooraf werden twee proefstukken op locatie gemaakt. De architect legt uit dat het in het hele ontwerp nu eenmaal volledig uit beton bestaat.

De meningen over het gebouw zijn verdeeld, vertelt de architect. Er zijn mensen die het verafschuwen en een bunker noemen, en aan de andere kant bezoekers die het geweldig vinden. Het museum ziet dat als iets positiefs: net als kunst roept de architectuur reacties op.