Schoonbeton – esthetiek mooi in zicht

Beton is een eigenaardig materiaal. Het heeft een eigen aard. Die eigen aard is zeer veelzijdig en daardoor soms tegenstrijdig. Beton is een constructief bouwmateriaal met potentiële esthetische kwaliteiten. In veel betontoepassingen komen die esthetische kwaliteiten niet aan de orde. Bij schoonbeton gaat het nadrukkelijk wél om de esthetische kwaliteiten. Schoonbeton is eigenlijk een afbouwmateriaal dat in de ruwbouwfase wordt gerealiseerd. Schoonbeton is de verzamelnaam voor alle beton waaraan bewust esthetische kwaliteitseisen worden gesteld.

Esthetisch beeld

Hoe fraai of bruut, robuust mag een betonoppervlak zijn? Is het patina van de vervuiling aan het oppervlak storend of juist mooi? Is een grindnest erg? Betonoppervlakken met een bijzondere esthetische structuur laten zich moeilijk vatten in richtlijnen. Ook zullen architecten en kunstenaars toepassingen blijven vinden waarvan we nu nog geen weet hebben. Zorg blijft dat deze ideeën in een projectspecificatie moeten worden omschreven, zodat er een verantwoorde prijsvorming en uitvoeringstechniek kan worden bereikt voor het beste eindresultaat.

De constructieve aspecten van beton laten zich uitstekend beschrijven in de termen van druksterkte en technische kwaliteit. Veel lastiger is het de esthetische kwaliteiten te specificeren. De kleur of tint is niet homogeen en niet constant. In de textuur zijn aftekeningen van bekistingsmaterialen of uitvoeringsmethoden niet altijd te voorkomen; de uitvoering is mede bepalend voor het esthetische resultaat.

Expressie van beton

Beton is al lang niet meer het grijze constructiemateriaal dat schuil gaat achter een decoratieve huid. Beton kan de zintuigen prikkelen met kleurrijke texturen, exotische profileringen of oppervlakken die bewust ruig verweren, die licht doorlaten of waar planten doorheen groeien. Voor sommige ontwerpers kan het niet expressief genoeg. Anderen zoeken het juist in de terughoudendheid van strakke, sobere vlakken en volumes die een serene sfeer creëren. De esthetische mogelijkheden van beton zijn haast eindeloos. Vorm en constructie kunnen desgewenst samenvallen. Het materiaal is als het ware kneedbaar in elke vorm, van ragfijne ruimtelijke structuur tot robuuste monoliet.

Een indruk van het uitgebreide spectrum van esthetische mogelijkheden is ingedeeld in acht types van een sfeerbeeld (zie onderaan dit artikel). Fragmenten van gerealiseerde projecten laten zien hoe de sfeerbeelden vertaald kunnen worden naar de realiteit van prefab of in het werk gestort beton. Een sfeerbeeld is niet alleen bedoeld als een uiterlijke referentie, maar ‘omschrijft’ ook de emotionele expressie die van het resultaat in beton wordt verwacht. Globale technische informatie geeft een indruk van aspecten waarmee ontwerpers in de ontwerpfase rekening mee moeten houden.

Afspraken esthetische kwaliteit

Het is van groot belang om goed vast te leggen met de uitvoering wat de gewenste esthetische kwaliteit is. De (esthetische) eisen aan schoonbeton worden vooraf overeengekomen tussen belanghebbende partijen. Voor uitvoerende partijen is esthetica vaak een lastige zaak, het gaat immers vaak om ongrijpbare, subjectieve criteria en emotie. Juist daarom moeten esthetische wensen zoveel mogelijk worden vertaald naar in technisch beheersbare eisen die in het bestek worden vastgelegd. Voordat deze eisen in een bestek kunne worden genoteerd, zal de ontwerper eerst de gewenste prestaties tot in detail moetenbepalen.

Dat het nodig is om goede afspraken te maken over de esthetische kwaliteit van beton geeft aan dat er ook heel veel mogelijk is. Beton is bij uitstek het materiaal waarbij eigenschappen, vorm en uitstraling naar eigen wens te beïnvloeden zijn. De eigen aard is veelzijdig en daardoor soms tegenstrijdig. Bij het invullen van wensen op technisch gebied, kan niet altijd elke gewenste uitstraling gerealiseerd worden.

De esthetische kwaliteit van beton wordt zowel in de ontwerpfase als uitvoeringsfase door veel aspecten bepaald. Veel hangt af van de ontwerpkeuzes die de architect maakt op basis van het gewenste beeld. De aspecten waarmee in de ontwerpfase rekening gehouden wordt, staat omschreven in Ontwerpaspecten schoonbeton.

De ontwerpresultaten van de architect (en de constructeur) zullen worden weergegeven in de projectspecificatie (bestek) van het project. Bekijk bij Schoonbeton goed specificeren welke aspecten uitgewerkt en moeten worden vastgelegd voor een mooie realisatie van het project.

Definiëren uitstraling

Hoewel elke definitie of indeling van het uiterlijk van beton voor discussie vatbaar is, geeft onderstaande indeling in acht sferen een beeld van het huidige spectrum van de esthetische mogelijkheden. Zowel van prefab als van in het werk gestort beton. Dat spectrum wordt steeds verder uitgebreid onder invloed van nieuwe ontwikkelingen.

De indeling in sfeer dient bovendien nog een ander doel. Het definiëren van een uitstralingstype kan de communicatie tussen ontwerper en uitvoerder vergemakkelijken. Ook al is de definitie misschien niet sluitend, het feit dat er een zichtbaar aanknopingspunt is, waarover kan worden gesproken, voorkomt al veel misverstanden. Een ’ruige’ uitstraling kan betekenen dat de uitvoerder niet alle oneffenheden moet voorkomen of wegpoetsen. Andersom vraagt een pure, sobere sfeer om een zo gaaf mogelijke huid, met minimale kleurschakeringen. Wel zo praktisch om van te voren te weten.

Sfeerbeelden

Hieronder staan de acht sfeerbeelden beschreven. Volg de betreffende link naar meer informatie en voorbeelden van dit sfeerbeeld. Er wordt vooral ingegaan op vormgeving, structuur en textuur. Voor meer informatie over gebruik van grijstinten, kleur en kleureffecten zie Kleurrijk beton.

1. Ruig >>

• Kenmerken oppervlak: ruig, ruw, grillig
• Kenmerken vormgeving: robuust, monoliet
• Benadrukt de grove karaktereigenschappen van het materiaal en het productieproces van het beton
  

2. Sober - glad >>

• Kenmerken oppervlak: glad, gaaf
• Kenmerken vormgeving: sober, puur, sereen, strak
• Natuurlijke eigenschappen van beton als materiaal zelf staan centraal
  

3. Natuur - bewerkt als natuursteen >>

• Kenmerken oppervlak: uiterlijk als bewerkt natuursteen, glad polijsten, frijnen, boucharderen
• Kenmerken vormgeving: rijk, kostbaar natuursteen decoratie
• Ingrediënten van beton ingezet om de gewenste kleur, textuur of patroon in het oppervlak creëren
  

4. Natuur - cultuur, textuur van ander materiaal >>

• Kenmerken oppervlak: kunstmatige textuur van andere materialen met behulp van mallen
• Kenmerken vormgeving: beton blijft soms zichtbaar, soms nauwelijks van oorspronkelijke materiaal te onderscheiden
  

5. Natuur - gecultiveerd >>

• Kenmerken oppervlak: vormen uit de natuur als inspiratiebron voor textuur of reliëfstructuur
• Kenmerken vormgeving: relatie met beton als materiaal secundair
  

6. Cultuur - abstract >>

• Kenmerken oppervlak: reliëf, textuur, abstracte geometrische vormen, textuur oppervalk glad, gelijkmatig, geen afwijkingen gewenst
• Kenmerken vormgeving: relatie met beton als materiaal abstract
  

7. Cultuur - 3D-sculptuur >>

• Kenmerken oppervlak: divers als beeldhouwwerk
• Kenmerken vormgeving: driedimensionale kwaliteit van decoratief ornament tot monoliete sculptuur
  

8. Cultuur - ruimtelijke structuur >>

• Kenmerken oppervlak: divers
• Kenmerken vormgeving: constructieve vormgeving gecombineerd met esthetische uitstraling, zowel monoliet als opgebouwd uit delen die te samen de totale ruimtelijke structuur vormen
  
  

Ontwerp en uitvoeringsaspecten

Lees verder:

• Ontwerpaspecten schoonbeton
• Ontwerpaspecten schoonbeton geprefabriceerd
• Ontwerpaspecten schoonbeton in het werk gestort