Beton ondersteunt biodiversiteit

De omvang van het oppervlak van het bebouwde gebied in Nederland is enorm toegenomen en ook in de komende periode zal er, vooral door in te zetten op verdichting, fors meer gebouwd gaan worden. Natuur beperkt zich niet tot de beschermde natuurgebieden. Ook daarbuiten komen in het wild levende soorten dieren en planten voor. De verdichting kan hand in hand gaan met het versterken van de natuur en het vergroten van de biodiversiteit in bebouwde gebieden.

Auteur: Cindy Vissering

Maatschappelijke impact

“Bebouwd gebied is belangrijk voor wonen en werken. Bebouwd gebied bestaat uit huizen, winkels en kantoren en gebieden die gebruikt worden voor verkeer en bouwterreinen. Deze nemen meer en meer oppervlakte in beslag en vooral agrarisch terrein wordt getransformeerd naar bebouwd gebied. Het omzetten van open en groene gebieden naar bebouwd gebied is een brede maat voor de druk op ecosystemen en de biodiversiteit.”
(Bron: CBS)

Natuurinclusief bouwen

Projecten die natuurinclusief zijn, kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de lokale biodiversiteit en versterken de kwaliteit van de directe leefomgeving van de eindgebruikers van de gebouwen. Door verbeterde bouwtechnieken ontstaat er minder toevallig ruimte voor spontane groei of schuilplaatsen voor dieren. Daarom is het nodig om de natuur bewust een plek te geven in nieuwbouw, renovaties en transformaties. Hoewel dit een heldere definitie lijkt te zijn, kan de praktijk toch weerbarstig zijn omdat natuurinclusief bouwen vele vormen kent. Van het inbouwen van een nestgelegenheid in een muur of dak tot het ontwerp van een wijk met grotere of kleinere groenstructuren en ecoducten.

Groene kademuren met bijzondere muurflora dragen bij aan de lokale biodiversiteit (foto: gemeente Amsterdam)

De ecologische structuur verbindt groene gebieden met elkaar en vergroot daarmee het leefgebied, bijvoorbeeld door faunapassages. Dit netwerk maakt verbinding tussen het groene netwerk binnen de stad en het omringende landschap. Dit is essentieel voor de biodiversiteit. (foto: gemeente Amsterdam)

Een oeverzwaluwwand plaats je aan open water, gericht op het noordoosten. De meest duurzame constructie bestaat uit een loodrechte betonwand van ten minste 1½ m hoog, 3 m breed en 1½ m diep. De ruimte achter de wand moet tot de hoogte van de wand worden opgevuld met lemig zand (foto: gemeente Amsterdam)

Nestkaststenen van beton kunnen worden opgenomen in de gevel van bestaande gebouwen of bij nieuwbouw. Ook zijn meer geïntegreerde oplossingen denkbaar (foto: gemeente Amsterdam)

Dubbelfunctie

Levende gebouwen die huisvesting bieden aan verschillende soorten planten en dieren dragen ook bij aan oplossingen voor de klimaatopgave. Groene (en blauwe) daken spelen een rol bij het tegengaan van wateroverlast doordat het dak water vasthoudt. Bij een zware bui loopt het water alsnog door, maar dan wel later, zodat het riool de hoeveelheid water beter aan kan. Planten aan gevels en daken bieden ruimte voor ontspanning en recreatie en spelen een rol in het tegengaan van hittestress. Door het leveren van dergelijke ecosysteemdiensten is de maatschappelijke waarde van groen in de stad erg groot.

Voor het ontwikkelen van hoogwaardige stadsnatuur moet er systeemgericht gedacht worden. Natuur bestaat uit een complex systeem. Ecologische maatregelen functioneren alleen binnen een samenhangend netwerk. Eén enkel gebouw of project kan wellicht niet alle functies van een volwaardig ecosysteem leveren. Daarom is het van belang om over de grenzen van het eigen project heen te kijken en aan te sluiten bij ecologische structuren op gebiedsniveau.

Toepassen natuurinclusieve oplossingen

Wethouder Marloes Borsboom (gemeente Rijswijk) laat weten dat een groendak veel voordelen oplevert voor haar gemeente: “Een groendak zorgt voor betere warmtewering en isolatie, de levensduur van het dak wordt verhoogd en het draagt bij aan de biodiversiteit.” En Rijswijk is niet de enige gemeente die een focus heeft op natuurinclusief bouwen, dat blijkt uit de Green Deal 1.000 hectare stedelijk groen. Zo heeft de gemeente Den Haag een puntensysteem ontwikkeld en schreef voor de test daarvan een prijsvraag uit. Meer daarover in Experimenteel Beton met MVRDV.

Groen en beton

Architecten hebben al decennia lang de wens om planten te laten groeien op beton. De Experimenteel Beton workshops – en ook de workshops met studenten van de TU’s – komen steeds met varianten op dat onderwerp. Op Making – Complex Projects zijn enkele voorbeelden te zien. Maar naast het direct laten groeien van planten op beton, kan beton heel goed als drager voor planten en bomen op gebouwen of balkons worden ingezet. De levensduur van het beton is lang genoeg om een boom eeuwenoud te kunnen laten worden. De daktuinen en -terrassen op bijvoorbeeld het nieuwe Depot Boijmans van Beuningen en op het gerenoveerde appartementengebouw De Boel leveren niet alleen een fraai uitzicht, maar geven ook een stukje natuur terug aan de stad.

Maar één geïsoleerd groen dak in de hoogte is vaak niet voldoende. Het gaat ook om de (ecologische) structuur eromheen, of het vormen van een cascade van lager gelegen groen op lagere daken of balkons. Zoals dat bijvoorbeeld bij The Valley in Amsterdam is ontworpen. In navolging van Bosco Verticale in Milaan komen er ook in Nederland verschillende gebouwen waar bomen op de hoger gelegen buitenruimtes geprojecteerd zijn, zoals Wonderwoods in Utrecht en de Trudo Toren in Eindhoven.