Een sprekende gevel

Barbara Heijl

De gevel van woontoren De Verkenner in Utrecht is alzijdig. Niet alleen de wanden, maar ook de onderkanten van balkons en galerijen zijn voorzien van gevelbekleding. Roodbruine betonelementen, voorzien van textuur, reliëfsprongen en geïntegreerde keramische tegels met teksten, geven het gebouw identiteit. Van veraf gezien sluit het gebouw naadloos aan bij de naastgelegen metselwerk panden. Van dichtbij bezien heeft de gevel bijzonder veel detail en diepte.

Beeldbepalende alzijdigheid

Woontoren De Verkenner heeft een gemixt woonprogramma, van 9 woon-/werkwoningen in de plint, 15 woningen voor autistische jongeren aan een verhoogde binnentuin en 71 huurappartementen. De toren staat in de wijk Kanaleneiland in Utrecht. In deze naoorlogse wijk is doorgaans geen aandacht besteed aan de onderkanten van balkons en galerijen. Omdat deze wel beeldbepalend zijn voor voorbijgangers, wilde Mei architects and planners de gevelbekleding van De Verkenner hier juist laten doorlopen. Dit uitgangspunt maakte de keuze voor beton als gevelmateriaal aantrekkelijk. Ook de zware geluidsbelasting aan de Churchilllaan was een reden om te kiezen voor beton vanwege de massa. De gevel is apart aanbesteed. Daardoor was het mogelijk om inventieve, geprefabriceerde gevelelementen te ontwikkelen in nauwe samenwerking met de Belgische betonleverancier Decomo.

Een tektonisch verhaal

De diepte in de geprefabriceerde betonelementen, met verticale belijning en verspringende reliëfvlakken, geeft een levendig gevelbeeld. De identiteit van De Verkenner wordt gegeven door de 13 000 in het beton geïntegreerde, keramische tegels in een afwijkende, oranjerode kleur. Beeldend kunstenaar Milou van Ham heeft, in samenwerking met dichter Tsead Bruinja, 16 verschillende tegels ontworpen met ieder een dichtregel. Koninklijke Tichelaar Makkum heeft ze op ambachtelijke wijze vervaardigd en de letters erin gewalst. Vervolgens zijn de tegels ‘at random’ over de gevel verdeeld. Nu kunnen bewoners, bezoekers en voorbijgangers de gevel letterlijk lezen. De regels zijn per stuk, los van de andere tegels, te lezen. Gezamenlijk vormen ze een variërend en spannend geheel.

Maximaal licht en minimaal gewicht

In contrast met de zware, betonnen gevel is de zonnige, geluidsluwe gevel aan de zuidzijde licht uitgevoerd. Dit geldt zowel voor het gewicht van het gebruikte materiaal als de kleur. Champagnekleurige, aluminium gevelplaten en kozijnen vormen een rustig en bijna glad geveloppervlak. Daardoor is het effect van de zacht gele, spectaculair dunne galerijen met balkons nog sterker. Voor een optimale daglichttoetreding zijn de balkons zo slank mogelijk gemaakt en uitgevoerd in ultra-hogesterktebeton (UHSB). Ze kragen tot wel 3 m uit de gevel en zijn in aanzicht maar 70 mm dik. De slanke, stalen vluchttrappen met treden in eveneens UHSB vervolmaken het gevelbeeld. Als deze balkons in traditioneel beton zouden zijn uitgevoerd, dan waren ze zeker 300 mm dik geweest. Bovendien zouden, in dat geval, ook extra constructieve maatregelen noodzakelijk zijn geweest om het extra gewicht op te vangen, zoals consoles of kolommen onder de balkons.